صحنه رنگارنگ موسیقی اقوام ایران گسترده می گردد - سفر به تایلند

به گزارش ایران، گنجینه هایی چون موسیقی اقوام ایران که لایه های زیرین و ابتدایی هنر موسیقی ایران را تشکیل می دهند. موسیقی با راویانی عاشق از شمالی ترین نقطه ایران که عاشیق ها را در برمی گیرد تا موسیقی خراسان، ترکمن، آذری، مازنی، گیلکی، لری، کردی، بوشهری و... که به جنوب ایران ختم می گردد، هر یک از این موسیقی ها از تنوع گویش ها، لهجه ها و آداب و رسوم خاصی برخوردار هستند و درکنارآن پوشش زیبایی که برقامت این هنرمندان بی ادعا و متواضع نقش بسته است! هنرمندانی که بسیاری از بزرگان و پیشکسوتان آن دیگر درجمع ما نیستند بی آنکه آثار بسیاری از آنها ثبت و ضبط گردد. اما چند سالی است برای معرفی بیشتراین هنرمندان و ارج نهادن به هنرفاخر آنها جشنواره ای با عنوان موسیقی نواحی ایران برگزار می گردد که با حضوراستادان و پژوهشگران برجسته موسیقی کشورمان، بزرگترین رویداد فرهنگی موسیقی اصیل ایران را در عرصه اجرا و فراوری آثار فاخر و ارزشمند رقم می زنند. سال جاری این جشنواره به دور چهاردهم رسیده و بار دیگر صحنه موسیقی مزین به حضور این بزرگان خواهد شد. در این دوره از جشنواره محمد علی مرآتی دبیر جشنواره بوده و قرار است با موضوع وحدت در کثرت موسیقی اقوام ایران رنگ دیگری از این موسیقی زیبا را به صحنه ببرند. این جشنواره امروز پنجشنبه 29 مهر ماه با اجرای گروه های مختلفی از هنرمندان این عرصه از ساعت 18 در باغ موزه وزیری افتتاح می گردد. گفت و گو با دبیراین جشنواره و صحبت های او درخصوص برنامه های جشنواره چهاردهم را در ادامه می خوانید.

ابتدا در مورد موضوع جشنواره که نگاه کلی را در موسیقی اقوام دربرمی گیرد و اشاره دارد به وحدت در کثرت موسیقی اقوام ایران شرح بدهید؟

کوشش جشنواره موسیقی نواحی ایران رصد عناصرمهمی است که به نوعی شاکله موسیقی اقوام ایران را تشکیل می دهند و حول محورهایی چون سنت، اصالت، آفرینش های درون قومی و بین قومی است. این مباحث بدین جهت مطرح شده چرا که سعی ما براین است چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران مانند تجربه دوره های گذشته ژانرمحور نباشد به این دلیل که ممکن است موجب نادیده گرفتن بخش های دیگر از موسیقی اقوام گردد، براین اساس سال جاری به عنوان دبیرجشنواره این پیشنهاد را به شورای سیاستگذاری اعلام کردم تا در محور جشنواره محتوایی خلاقانه در موسیقی های مردمی با جذب حداکثری در نظر گرفته گردد. یکی ازعناصر مهمی که قرار است در این دوره از جشنواره به آن پرداخته گردد سنت است، مبحثی که در اقوام ایرانی بسیار پرتعداد و متنوع بوده والبته این سنت در موسیقی های مردمی دارای شرایط خاصی است، نخست اینکه با توجه به اینکه سنت به خودی خود شکل می گیرد و در ادامه تکامل یک جریان فرایند و مستمر است، درعین حال تغییر و دگرگونی نیز درآن دیده می گردد. نکته دیگر اینکه عموماً در سنت گزینش و انتقال به صورت شفاهی صورت می گیرد و براین اساس می توانیم بگوییم سنت عامل فرهنگ سازی برای گروه های اجتماعی اقوام است. عموماً سنت دارای مقبولیتی عام بوده و بسیار وفادار به قوم است بنابراین سعی می کنیم این رنگ آمیزی ها، که در کثرت اقوام و بر پایه سنت شکل گرفته اینگونه مورد توجه قراربگیرند. محور بعدی این جشنواره که به اعتقاد من دارای اهمیت بسیاری است مقوله اصالت بوده، که به نوعی به متر و معیاری تعریف می گردد. متر و معیاری که می تواند ریشه های طبیعی وخلاقانه را رصد کند و فراوری فی البداهه جمعی را دربربگیرد. در واقع اصالت عاملی است در جهت انتخاب آنچه باید در خرد جمعی اقوام تداوم داشته باشد. نکته جالب اینکه عموماً اصالت با شیوه های خلاقانه نسل تازه مسئله ای ندارد و مانعی در برابر آثار خلاق نیست و به شکلی اصالت نقطه مقابل فرهنگ پذیری است، موضوعی که به آن اضمحلال فرهنگی می گوییم.

محور مهم دیگر این جشنواره؛ آفرینش های درون قومی و بین قومی است که آثاری را که در درون قوم و با متر و معیارهای آن شکل می گیرد و بعلاوه از تبادل های فرهنگی بین اقوام ساخته می گردد را در نظر داشته و رصد می نماید. گاهی برخی ها فکر می نمایند در دل سنت همه چیز ایستاست و قرار نیست در اجراهای تازه خلاقیتی باشد ولی کافی است اجراهای بزرگان معاصر را شنید و در مقایسه با پیشینیان به این حقایق پی برد؛ صد البته این آفرینش ها در دایره سنت و اصالت دارای اعتبار هستند.

برای حفظ موسیقی نواحی ایران که برخاسته از فرهنگ وهنر اصیل ایران است چه کارهایی باید انجام بگیرد؟ پیشنهاد شما دراین زمینه چیست؟

موضوع نخست معرفی کاربرد و کارکرد این نوع موسیقی هاست. موسیقی اقوام ایران تا زمانی که کاربرد زنده و ملموس خود را حفظ نمایند محافظت می شوند و باقی خواهند ماند و تداوم می یابند. در واقع بخشی از وظایف جشنواره موسیقی نواحی ایران درمعرفی این موسیقی ها این است که به کاربردهای ملموس توجه بیشتری داشته باشند و کاربرد و کارکرد را از هم تفکیک نمایند.

در واقع کارنمودها، مفاهیم درونی انسان شناسانه ای هستند که اهداف خیلی عمیق تری از انسان شناسی، قوم شناسی و عموماً محتواهای خصلت های انسانی را در بر می گیرند و وظیفه جشنواره ها درجهت حفظ آنها وجایگاهی برای به صدر نشاندن این موسیقی های متنوع و پرکاربرد است. براین اساس درجشنواره سال جاری در نظر داریم تنوع بیشتری از این موسیقی ها را معرفی کنیم که من نام آن را وحدت در کثرت موسیقایی اقوام ایران فرهنگی انتخاب نموده ام تا همه اقوام و گونه های مختلف موسیقی نواحی ایران چه در بخش ساز و چه در بخش آواز به ارائه اجراهای خود بپردازند.

نکته ای که لازم به یادآوری است این که در آنالیز موسیقی نواحی ایران می توانیم رابطه های این موسیقی ها را با یکدیگر در نظر بگیریم. این موسیقی ها در عین استقلال یک رابطه متقابلی نسبت به یکدیگر دارند و تشخیص دادن مرزهای دقیق اقوام در موسیقی کار بسیار مسئله ای است و در صحنه پهناور ایران زمین نمی توان استانی را نام برد که فقط یک قوم خاص درآنجا زندگی کند، در واقع در همه جای ایران، این تنوع رنگ آمیزی وجود دارد و همانطورکه پیش تر اشاره کردم، نام آن را وحدت در کثرت می گذارم. به همین منظور در معرفی هنرمندان در جشنواره چهاردهم سعی شده این موسیقی ها بیشتر با اقوام خود معرفی شوند تا نام استان. جالب است بدانید موسیقی اقوام با موسیقی دستگاهی ایران درارتباط است، البته این رابطه به صورت ژنتیک و اندام وار بین موسیقی اقوام و موسیقی دستگاهی وجود دارد و در واقع ایران در حوزه بزرگ موسیقایی ایرانی، عربی و ترکی جزو کشورهایی است که این رابطه متقابل را پررنگ تر می نماید و به شکلی شاید این رابطه رمز ماندگاری این دو موسیقی باشد.

به طورکلی آیا با گذشت سیزده دوره، این جشنواره توانسته درمعرفی وحفظ موسیقی اقوام ایران بدرستی عمل کند؟

پاسخ این سؤال مشکل است اما با رصد این دوره ها باید بگویم برگزارنمایندگانی که طی این سیزده دوره از جشنواره این جهت را تا به امروز طی نموده اند نیت های خالصانه ای درتقویت، معرفی، واکاوی موسیقی اقوام داشته اند و قدم های بزرگی دراین جهتبرداشته شده است. در دوره های اولیه این جشنواره بسیاری از بزرگان و پیشکسوتان موسیقی اقوام ایران در قید حیات بودند، برگزارنمایندگان جشنواره کوشش کردند آثار و هنر این بزرگان را ضبط و ثبت و معرفی نمایند. بزرگان زیادی از موسیقی اقوام که متأسفانه امروز در بین ما نیستند اما این آثار توانست معرفی شده و بسیار تأثیرگذار باشد و به نظر من چراغ راهنمایی موسیقی اقوام ایران که از بزرگان و استادان بزرگ این هنر نشأت گرفته با این فرایند توانسته تا به امروز روشن نگاه داشته گردد پس بهتر است به جشنواره ها با عنوان یک فرایند تکاملی نگاه کنیم. البته قطعاً همه جشنواره ها نقاط قوت و ضعفی داشته و دارند اما در دوره سیزدهم جشنواره موسیقی نواحی، مسأله اساسی کرونا بود وبا توجه به شیوع این بیماری، با درایت دبیر جشنواره و تیم اجرای انجمن موسیقی و کرمان و هیأت انتخاب در واقع سعی شد چراغ آن در شرایط سخت خاموش نگردد و اجرای جشنواره در محوطه تاریخی حمام گنجعلی خان و بدون حضور مخاطب وبه صورت برخط از درگاه های جشنواره درمعرض دید مخاطب نهاده شد ودرواقع بیماری کرونا فرصتی به وجود آورد تا جشنواره بتواند جهانی تر مطرح گردد.

موضوعی که برای من نگران نماینده است این که با نگاه به منابع و کتاب های معاصر موسیقی شناسی اقوام در جهان در این چند دهه اخیر که به زبان انگلیسی نوشته شده، خواهید دید که به نمونه های اقوام ایرانی بسیار اندک اشاره می گردد. شاید جشنواره موسیقی نواحی ایران فرصتی به وجود بیاورد تا با دسترسی به اجراهای موسیقی به صورت آنلاین در فضای مجازی، موسیقی اقوام ایران نیزمعرفی شده تا همه جهان آنها را ببینند و بشنوند و بشناسند. این موضوع اتفاق مهمی در جهانی علمی موسیقی شناسی جهان رقم خواهد زد و من تصمیم دارم به عنوان دبیر جشنواره این سیاست را پررنگ تر کنم تا به فضای مجازی بیشتر پرداخته گردد و براین اساس با این نگاه در دوره های بعد فکر نمی کنم اینکه جشنواره در چه شهری برگزار گردد چندان مهم باشد چرا که همه نقاط ایران به تماشای این جشنواره نشسته اند و حتی مخاطب آن از جای جای جهان نظاره گر است و این همان هدفی است که در پی آن هستیم تا موسیقی اقوام ایران را هرچه بیشتر به جهان معرفی کنیم. البته حضور جشنواره در طول این دوره ها در کرمان، تبدیل به یک برند شده و امیدوارم با حمایت مسئولان دلسوز و مردم میهمان نواز این شهرهمچون گذشته، جشنواره سال جاری نیز بخوبی برگزار گردد.

چه موضوعات مهمی دراین موسیقی نهفته است که تصمیم دارید در این دوره از جشنواره به آن بپردازید؟

یکی از موضوعات این جشنواره این است که ژانرمحور نبوده و سعی می نماید تابع اصالت اجرایی و حوزه تخصصی این هنرمندان باشد بدین معنا که قرار نیست جشنواره با اعلام یک ژانر آنها را از تخصص اصلی خودشان بازدارد به نوعی، این جشنواره است که خودش را با موسیقی اقوام تنظیم می نماید نه برعکس. از طرفی این رنگین کمان موسیقایی در ایران از تنوع کم نظیری برخوردار بوده که قطعاً امکان حضور تمام این هنرمندان در جشنواره وجود ندارد؛ اما سیاستگذاران جشنواره کوشیده اند که به اجراهای کمتر دیده و معرفی شده بپردازند. نکته مهم دیگر این است که این جشنواره رقابتی نیست و هیأت انتخاب در آن تنها براساس محورهای جشنواره، آثار ارسالی را رصد و انتخاب خواهند کرد؛ یعنی جشنواره معیادگاه تکریم و معرفی این بزرگان است و نه جایی برای مقایسه و ارزش گذاری. سال جاری با طراحی سامانه ای برای ثبت نام در جشنواره که با حمایت دکتر الهیاری مدیرکل دفتر موسیقی و تیم فنی انجمن موسیقی تحقق پیدا کرد توانستیم برای اولین بار در کشور هنرمندان موسیقی اقوام را در بانک اطلاعاتی الکترونیکی ثبت کنیم اگرچه این فهرست کامل نبوده و همچنان به تکمیل اعضای خود خواهد پرداخت. سال جاری با توجه به آثار ارسالی سعی شد از نوجوانانی نیز در توان اجرایی خودشان دعوت بعمل آید و به نوعی با تشویق کردن این نسل ارتباط آنها با پیشکسوتان در نظر گرفته گردد. همچنان برای ما به عنوان مسئولان این جشنواره، تکریم و سلامت این عزیزان اولویت داشته و کاملاً هماهنگ با ستاد کرونا سعی خواهیم کرد دراین شرایط به امید خدا این جشنواره را به نحو مطلوب و قابل قبولی برگزار کنیم.