مقاله ای رومن رولان در خصوص تولستوی: جان آزاد - سفر به تایلند

زمانهٔ ما، از قدرتهای دیگر-که برخی از آنها را به ندرت می توان در تولستوی یافت هیچ کم ندارد: سرشار از عشق و قهرمان پروری است؛ چیزی به هنر بدهکار نیست و حتی از شعله های مذهب هم بی نصیب نمانده است. در آتش سوزی عظیم ملت ها، خدایان و حتی مسیح، با آوردن مشعل هایشان به آتش آن دامن زدند. هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد اعم از آنکه متجاوز باشد یا بی طرف (به عنوان مثال کشور سوئیس با دو بخش آلمانی زبان و فرانسه زبان) که انجیل را به عنوان مکتوبی مقدس، متمسک اعمال خود قرار نداده باشد.

اما آنچه امروز بیش از قهرمانی، زیبایی و بیش از تقدس نادر است، همانا شعور آزاد است. شعوری آزاد از هر قرارداد، آزاد از هر پیش داوری، آزاد از هر بت، از هر نوع تعصب، غرور، ملیت و…روحی که شهامت و صداقت آن را داشته باشد که با چشمان خود بنگرد، با قلب خود دوست بدارد و با عقل خود قضاوت کند؛ روحی که نه فقط یک سایه، که یک انسان باشد.

این تمثیل به منتهای درجه در تولستوی صدق می نماید. او آزاد بود. با نگاهی خیره بی آنکه پلک بر هم زند و با چشمانی به تیزبینی چشمن عقاب به هر چیز و به هر کس نگریست. لطافت روحش، باعث خدشه دار شدن قضاوت آزادانه اش نشد؛ و استقلالش در برابر کسی که بیش از همه ستایشش می کرد-مسیح، بهترین گواه این مدعاست.

این مسیحی عظیم کورکورانه از مسیح اطاعت نکرد؛ مردی که بخشی از زندگی اش را صرف تحصیل، تفسیر و اشاعهٔ انجیل کرد، هرگز نگفت: آن، همانا حقیقت است چون انجیل گفته است. بلکه گفت: انجیل حقیقت است چون آن را که حقیقت است گفته است و این خود، شمائید و عقل آزاد شماست که باید در باب آن حقیقت قضاوت کند.

در متنی نه چندان معروف از تولستوی که فکر می کنم هنوز هم به چاپ نرسیده باشد دربارهٔ شبی با تولستوی در 21 اکتبر 1910 به روایت دهقانی (هشت روز قبل از اینکه تولستوی از خانهٔ پدری اش بگریزد) چنین می خوانیم:-تولستوی، در منزلش، با چند دهقان مشغول گپ زدن است. در بین آنان، دو نفر از جوانان دهکده به خدمت نظام فرا خوانده شده اند. آنها دربارهٔ خدمت سربازی صحبت می نمایند. یکی از جوانان که سوسیال-دموکرات بود، می گوید که نه برای تاج و تخت و نه برای کلیسا، بلکه برای دولت و ملت خدمت خواهد نمود.

همراهان او اعتراض می نمایند. تولستوی می پرسد دولت کجا شروع می گردد و کجا سرانجام می گیرد و ادامه می دهد که همهٔ زمین، سرزمین من است. جوان دیگر به متون انجیل اشاره می نماید که کشتار را منع نموده است. اما تولستوی راضی نمی گردد و می گوید: برای هر چیز متونی می توان یافت!

اینکه انسان باید از بدی کردن به خود یا به همنوع خود بپرهیزد برای آن نیست که موسی یا عیسی مسیح آن را گفته است. علت آن است که شر رسانیدن به خود یا به همنوع خود برخلاف طبیعت انسان است؛-دقت کنید! من از انسان می گویم نه از حیوان، این درون توست که وادارت می نماید خدایت را بیابی تا اعمالت را نظم بخشد و نیک و بد، ممکن و غیر ممکن را به تو بنمایاند. ما تا زمانی که اختیار خود را به غیر خود وامی نهیم (عده ای به موسی، مسیح و یا…و عده ای دیگر به مارکس) دست از دشمنی با یکدیگر نخواهیم شست.

برای من امری مهم بود که این گفتار پرقدرت را به گوش همگان برسانم. من این را بارها گفته ام که بدتر از همه بدی ها-که دنیا از آن در عذاب است، ضعف خوبان است نه قدرت اشرار؛ و بخشی از این ضعف، ریشه در سستی اراده، ترس از قضاوت شخصی و کم شهامتی دارد. آنان که جسورترند راحت تر و بسا خوش ترند؛ هنوز از بندهایشان رها نشده، بندهای دیگری بر خود می بندند: و حتی اگر بخواهیم آنان را از خرافات اجتماعی شان برهانیم، آنان را می بینیم که به میل خودشان سوار بر ارابه ای از خرافه های تازه پیش می تازند.

به جای خود فکر نکردن، خود را وانهادن و…اینگونه کناره گیری کردن، هستهٔ تمام بدی هاست. وظیفهٔ هر کس این است که به دیگران-حتی به خوبترین ها، مطمئن ترین ها و محبوب ترین ها، اجازه ندهد تا بجای او دربارهٔ آنچه نیک یا بد است تصمیم بگیرند؛ هر کس باید به تنهایی به دنبال آن راه افتد و حتی اگر لازم بود، با صبر و حوصله ای خستگی ناپذیر تمام عمر خود را صرف جستجوی آن کند. اگر با نیرو و توان خودمان به کشف حتی نیمی از حقیقت نائل آییم، به مراتب بهتر از آن است که کل حقیقت را طوطی وار از دیگران آموخته باشیم. چرا که آن حقیقتی که با چشمان بسته آمده است-یعنی از سر تعظیم، از روی بندگی و برحسب انجام وظیفه دروغی بیش نیست.

ای انسان، بپاخیز! با چشمان باز بنگر! هراسی به دل راه مده! اندک حقیقتی که خود بدان برسی مطمئن ترین چراغ راهت است. اهمیت در انباشتن معلومات نیست، مهم آن است که این معلومات -چه کم باشد چه زیاد، از آن تو باشد، از خون تو تغذیه کند و ثمرهٔ کوشش آزادانهٔ تو باشد. آزادی جان، والاترین گنج است.

ای انسانهای آزاد، در پی قرنها هرگز تعداد ما زیاد نبوده است و ای بسا با فرایند این ذهنیت گله وار، این شمار رو به کاهش رود.

مهم نیست! حتی برای این تعداد بیشماری که مستانه خود را در رخوت این شورها و هیجانات جمعی رها نموده اند، ما باید شعله های پاک آزادی را پاس بداریم. همه جا را به دنبال حقیقت جستجو کنیم و هر جا آن را یافتیم، دانه یا گل آن را بچینیم! و به دست باد بسپاریمش! از هر جا بیاید و به هر جا برود، خوب می داند چگونه بارور گردد. زمین حاصلخیز این جانها از صحنهٔ گیتی محو نخواهد شد؛ فقط باید که آنها آزاد باشند. باید بدانیم که حتی به اسارت آنهایی که دوست می داریم در نیاییم. والاترین سپاس برای مردانی چون تولستوی، چون او، آزاد بودن است.

منبع: بخارا - بهمن 77