تاکید خرمشاد بر نقد ساختاری، کارکردی، روش شناختی و معرفتی بر جریانات فکری معاصر ایران - سفر به تایلند

سلمان صفدری مدیر مؤسسه فرهنگی هنری آفتاب خرد در این نشست درباره این پروژه توضیحاتی داد و گفت: این کار در سال 90 انجام شد و بیش از یک دهه به طول انجامید چون کار وسعت زیادی داشت که موجب مطول شدن آن شد.

او ادامه داد: در نشست های علمی که انجام شد ضرورت این کار معین شد و دیدیم که این کار تخصصی است و باید در چهارچوب معینی انجام شود. بنابراین انواع جریان شناسی فکری و فرهنگی در بازه زمانی 50 ساله اخیر در دستور کار قرار گرفته است.

او اضافه کرد: ما برای این کار دغدغه های علمی از جمله انتخاب گروه، نویسندگان، متخصصان، استفاده از نیروهای متخصص سابق و ... داشتیم. شاید یکی از سوالات اصلی این بود که ما چگونه جریان ها را دسته بندی کنیم؟ چون تنوع، تکثر و دامنه زیادی داشتند اما در نهایت بر مبنای نسبت هر یک از این جریانات با دین جریانات به سه دسته کلان جریان دین گرا، عرف گرا و تخصص گرا تقسیم شد.

صفدری در بخش دیگری از این مراسم درباره اهداف پروژه توضیح داد و یادآور شد: در مدیریت این پروژه چند اصل مد نظر بوده و دائما مورد توجه بوده است؛ نخستین اصل این بود که به تمامی جریانات فعال در 50 سال اخیر صرف نظر از گرایشات و تمایزات فکری پرداخته شود، بنابراین همه جریان های فکری و فرهنگی در 50 سال اخیر پوشش داده شده و نزدیک به 35 تا 40 جریان از هم متمایز شدند.

به گفته او، دومین اصل بی طرفی علمی بود و می خواستیم هیچ سوگیری در آن وجود نداشته باشد. چون همه جریانات مد نظر ضرورتا منادی نداشتند مثلا جریان عامه پسندی داریم که منادی ندارد اما نافذترین جریانی است که سبک زندگی و عادتواره ها را تحت تاثیر قرار داده است.

او گفت: نکته دیگر این بود که ما فقط می خواهیم توصیف کنیم یا نقد هم داشته باشیم؟ به این نتیجه رسیدیم که بهتر است یک الگوی نقادانه داشته باشیم و نقد ساختاری، کارکردی، روش شناختی و معرفتی روی این جریان ها داشته باشیم. از دیگر اصول استفاده از روش شناسی علمی چندگانه بود و می خواستیم به منابع، روش های و تکنیک های محدود اکتفا نکنیم.

او با بیان اینکه رایزنی با صاحبان اندیشه و ایجاد شوراهای علمی متفاوت از دیگر اصول ما بود اضافه کرد: خلاصه گویی و موجز گویی از دیگر اصول بود چراکه فکر می کنیم باید از کلی گویی دوری شود. ما خواستیم از زبان فنی و تخصصی جلوگیری شود یعنی در عین حال توجه به مفاهیم، دایره مخاطبان عام هم گسترده باشد. همچنین از تساهل گرایی در تدوین کارها جلوگیری شود و با دقت نظر کاری دقیق با ابعاد مختلف بررسی شود.

محمدباقر خرمشاد نیز در این نشست طی سخنانی گفت: عنوان پروژه در سلسله سولاتی را در ذهن متبادر می کند: اساسا جریان شناسی چیست و چه تعریفی دارد؟ جریان شناسی فکری و فرهنگی چگونه معین می شود؟ چرا جریان شناسی می کنیم؟ چرا حریان شناسی فکری و فرهنگی در ایران بررسی می شود و روش شناسی چگونه صورت می گیرد؟ آیا می توان گفت یک روش شناسی پژوهشی خلق شده و این روش چگونه بوده است؟

او ادامه داد: جریان یک حرکت جمعی اختیاری و هدایت شده در بستر مشترک و جهتی معین برای رسیدن به هدف معینی اتفاق می افتد. این حرکت جمعی گاه به حرکت انسان ها به منظور تغییر و تحول در مبانی و مبادی و تغییر روی سبک زندگی سامان می دهد مثل جریانات ادبی، کارگری، ناسیونالیستی و غیره.

خرمشاد در پاسخ به این سوال که جریان چیست؟ توضیح داد: شناخت یک منظومه فکری، چگونگی شکل گیری آن و تبدیل آن از فکر و عمل، مطالعه سیر یک جریان از تئوری تا عمل، تعاملات و بده و بستان های یک جریان، پرداختن به چهره های معروف آن جریان و کشف و توصیف چرخش های ایدئولوژیک، سیر افول احتمالی آن جریان و ... از مسائلی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.

او با اشاره به اینکه روش شناسی دو نکته دارد مطرح نمود: به لحاظ روش شناسی این جریان شناسی روشی جامعه پایه است که به زمینه های اجتماعی پدیده ها توجه کرده است و در نتیجه این روش مانند سایر روش های موجود در جامعه شناسی کشاف است و توانایی را به محقق می دهد که او را بر سیر هر جریانی مسلط کند و در نهایت درک عمیقی را ممکن می کند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه جریان پژوهی در این مجموعه بعد از نشست های علمی مختلفی که برگزار گشت اتفاق افتاده گفت: در نهایت روشی معین شد بدین معنی که در هر جریان فرهنگی پرداختن به جریان در توصیف، تحلیل و تبیین اتفاق افتاده است.

خرمشاد درباره مسائل و موانع کار هم توضیح داد و اضافه کرد: فقدان منابع مستقیم و غیر مستقیم یکی از مسائل ما بود بدین معنی که گاهی منبعی برای یک جریان نبود و لزوم پیمایش جدی می شد و همین طور برای اجتهاد و صرف زمان ضرورت پیدا می کرد.

سید محسن طباطبایی فر مولف کتاب احیاگر دینی در ادامه این نشست توضیحاتی را درباره مجموعه تحت نظر خود ارائه کرد و گفت: این مجموعه به امام خمینی(ره) می پردازد. کتاب هایی درباره حضرت امام(ره) نوشته شده اما درباره دغدغه ایشان کمتر کتابی نوشته شده است. مهمترین دغدغه ایشان احیاگری دینی است و ایشان تلاش کردند از ظرفیت همه اندیشه ها برای احیاگری دینی استفاده کنند. اگر ایشان حکومت دینی تشکیل داد به دلیل این احیاگری بود. بنابراین ما نمی خواستیم نگاه تقلیل گرایانه به ایشان داشته باشیم.

او مطرح نمود: حضرت امام(ره) از همه اندیشه اسلامی بهره برده است و به همین دلیل جریان احیاگری امام(ره) به خوبی توانست پارادایمی را راه اندازی کند که با سلفی گری و روشنفکری دینی رقابت کند. در بخش دیگری از این کتاب این ادعا مطرح شده که ما حضرت امام(ره) را باید برای بیرون مرزها تعریف کنیم.