قربانیان خاموش آلودگی هوا ، باران های اسیدی چه اثراتی بر جانوران و گیاهان شهر دارد؟ - سفر به تایلند

خبرنگاران - مجید جباری: 12 روز است که نفس تهران گرفته و شهر در دود و سیاهی غوطه ور است. اثرات ذرات آلاینده معلق در هوا بر سلامت انسان بارها اعلام شده و به اثبات رسیده است. بر اساس تحقیقات گسترده ای که در این زمینه اجرا شده، بچه ها و سالمندان بیش از سایرین در معرض خطرات کشنده آلودگی هوا قرار دارند. در این میان اما تحقیقات و مطالعات اندکی بر تاثیر آلودگی بر درختان، پوشش های گیاهی و جانوران وجود دارد، یا اگر بوده، نتایج آن به روشنی بیان نشده است. با این حال کارشناسان با استناد به بعضی مطالعات بر این باورند که آلودگی هوا بر گیاهان و جانوران اثرات مخربی دارد؛ درست مثل انسان.

نفوذ آلاینده ها به خاک

مصطفی نادری، پژوهشگر حوزه محیط زیست و آلودگی هوا در مصاحبه با خبرنگاران به تحقیقات و پژوهش های علمی درباره زیان آلودگی هوا بر درختان و جانوران اشاره می نماید و می گوید: طبیعتا آلودگی هوا همان طور که روی سلامتی انسان اثر دارد، سلامت گیاهان و جانوران را هم به خطر انداخته است.

او می افزاید: ذرات آلاینده بعلاوه ضمن تاثیر بر بحث زادآوری درختان، روی شادابی و مقدار تصفیه هوای شهر هم اثر منفی دارد. ضمن اینکه ذرات آلاینده معلق در هوا می تواند در برخورد با آب باران به خاک نفوذ کند و به شکل باران های اسیدی، بستر خاک را که محل تغذیه ریشه گیاهان است، آلوده کند. این موضوع موجب بروز مسائلی در درختان می گردد که نمونه آن ابتلای درختان به انواع آفت ها و قارچ های مخرب و زیان آور است و با تاثیر بر مقدار برگ ها، تنه و ساقه ها، رشد درختان را کند و عمرشان را کوتاه می نماید. دقیقا مثل انسان.

این پژوهشگر حوزه محیط زیست و آلودگی هوا با اشاره به ضرر و زیان های آلودگی هوا بر جانوران می گوید: تاثیرات مخرب بر درختان به عنوان آشیان های اکولوژیک خصوصا برای پرندگان، اتفاقات بدی را برای آنها رقم زده است. برای مثال در تهران مدت هاست شاهد کاهش تنوع گونه های پرنده هستیم. در واقع، گونه غالب در پرندگان تهران به واسطه همین آلایندگی در حال حاضر، کلاغ ها هستند.

کاهش باردهی درختان مثمر

نادری به خطرات آلاینده ها بر درختان مثمر هم اشاره می نماید و می افزاید: آلودگی هوا در درختان مثمر تاثیر بیشتری دارد و باعث کاهش باردهی هم به لحاظ کمیت و هم به لحاظ کیفیت می گردد. به همین دلیل می توان گفت که آلودگی هوا به طور غیر مستقیم روی امنیت غذایی هم بی تاثیر نیست.

او به نکته مهم دیگری اشاره می نماید: درختان و فضای سبز ریه های شهر به حساب می آیند و نقش تصفیه نماینده هوا را برعهده دارند. درختان آسیب دیده از آلودگی هوا همانطور که پیش تر عنوان کردم دچار ضعف می شوند و طبیعتا از توانشان برای جذب ریزگردها و تصفیه هوا کاسته می گردد. هرچه برگ ها بزرگتر باشند، هم فتوسنتز بهتر و هم سطح بیشتری برای جذب آلاینده ها دارند. این در حالی است که آسیب تماشا اجزای درختان درواقع افزایش غلظت آلاینده ها و ریزگردها را در پی دارد. درمجموع، معتقدم تاثیر شرایط موجود بر درختان، آلودگی هوا را مضاعف می نماید.

نابودی زیستگاه های گیاهی و جانوری

یک دکترای محیط زیست و منابع طبیعی هم معتقد است که آلودگی هوا و باران های اسیدی علاوه بر آسیب به تنوع زیستی گیاهی و جانوری در شهرها به مرور زیستگاه های گونه های مختلف حیات وحش را از بین می برد.

نجمه حاجی زاده درباره تأثیر آلودگی هوا بر حیات حیوانات شهری و زیستگاه های حیات وحش می گوید: آلودگی هوا همان گونه که مسائل بی شماری برای انسان به همراه دارد، آسیب های فراوانی نیز به سایر موجودات زنده و زیستگاه های آنها وارد می نماید.

او با بیان اینکه مجموعه آلودگی های تولیدی به وسیله انسان باعث کاهش تنوع زیستی گونه های موجود در شهرها می گردد، می افزاید: اثرات آلودگی ها روی حیات حیوانات و زیستگاه های آنها زنجیره وار رخ خواهد داد، این آلودگی ها به مرور زمان شامل زنجیره غذایی می گردد؛ به نحوی که حیوان گیاه آلوده را می خورد دوباره انسان ها از گوشت و شیر آن استفاده می نمایند که این موضوع، بر انسان نیز تاثیر می گذارد.

حاجی زاده به اثرات مخرب باران های اسیدی اشاره می نماید و می گوید: این پدیده یکی از آثار و نتایج آلودگی هواست و نتایج زیانبار اکولوژیکی بر سلامتی انسان، حیوانات و پوشش گیاهی دارد. باران های اسیدی از گازهای گوگرد دی اکسید و از خانواده اکسید نیتروژن خروجی از دود اگزوز اتومبیل ها و کارخانه ها ایجاد می گردد. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می دهند اما اثر باران اسیدی بر سلامتی انسان مستقیم نیست زیرا اسید موجود در آب باران بسیار رقیق تر از آن است که بتواند چنین تأثیر مستقیمی داشته باشد اما در عین حال، ذرات شکل دهندهٔ باران های اسیدی (گوگرد دی اکسید و اکسید نیتروژن) اثرات بسیار منفی در پی دارند که افزایش مقادیر ذرات ریز آنها مسائل قلبی و ریوی را به همراه خواهد داشت.

باران اسیدی و کاهش رشد درختان

این کارشناس محیط زیست و منابع طبیعی با بیان اینکه زیست خاکی با بارش باران اسیدی آسیب بسیاری می بیند، می افزاید: بعضی از میکروب های منطقه ها گرمسیری قادر به مصرف سریع اسیدها هستند با این حال میکروب های دیگر توانایی تحمل pH پایین را ندارند و کشته می شوند؛ باران اسیدی بعلاوه به حل شدن بیش از مقدار مواد معدنی و باارزش غذایی در آب و ترک خاک محل منجر شده که پوشش گیاهی را تضعیف می نماید.

حاجی زاده می گوید: پدیده باران اسیدی نه تنها بر فضای سبز شهری اثرگذار است بلکه سبب کاهش رشد درختان جنگلی، رنگ پریدگی و ریزش برگ های آنها می گردد حتی در بعضی شرایط، امکان مرگ کامل بخشی از جنگل وجود دارد؛ البته مرگ درختان اثر مستقیم باران اسیدی نیست و این فرآیند در ابتدا به تضعیف پوشش گیاهی و افزایش آسیب پذیری آن در مقابل دیگر تهدیدات منجر می گردد. جنگل های کوهستانی در ارتفاع بالا بیشتر در معرض خطر هستند زیرا ابرها و مه ای که این درختان را احاطه نموده حتی از باران اسیدی تر است.

مرگ 20 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا

آلودگی هوا علاوه بر اثرات مخربی که بر گونه های گیاهی و جانوری دارد، سالانه هزاران نفر از ساکنان شهرها را به کام مرگ می کشاند. طبق اعلام رئیس گروه سلامت هوا و تغییرات اقلیم وزارت بهداشت، آنالیز های این وزارتخانه نشان می دهد که فقط در سال 1400 تعداد مرگ های منتسب به آلودگی هوا در کشور 20هزار و 800 نفر بوده است. علاوه بر آن، آلودگی هوا در کشور سالانه بیش از8 میلیارد دلار خسارت مالی در بر دارد.